Podstawową zasadą prawa rodzinnego jest zasada równych udziałów w majątku wspólnym małżonków. Oznacza to, że w przypadku ustania wspólności majątkowej czy to na skutek rozwodu, separacji, unieważnienia małżeństwa, czy też może w wyniku zawarcia intercyzy, przyjmuje się niejako automatycznie, iż małżonkowie posiadają równe prawa do zgromadzonego w czasie tej wspólności majątku małżeńskiego. Jednakże, w pewnych sytuacjach możliwe jest żądanie orzeczenia udziałów w stosunku innym aniżeli „po połowie”.
W dzisiejszym artykule przedstawiamy Państwu szczegółowe informacje na ten temat.
Żądanie ustalenia nierównych udziałów
Zgodnie z art. 43 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Spadkobiercy małżonka mogą wystąpić z takim żądaniem tylko w wypadku, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji.
Z powyższego wynika po pierwsze, że z żądaniem ustalenia nierównych udziałów może wystąpić każdy z małżonków (byłych małżonków), ewentualnie także spadkobiercy zmarłego małżonka, pod warunkiem że za życia zainicjował on postępowania zmierzające do ustania małżeństwa, a to poprzez złożenie pozwu rozwodowego, o separację lub o unieważnienie małżeństwa.
Po drugie, ustalenie nierównych udziałów możliwe będzie przy łącznym spełnieniu dwóch następujących przesłanek:
- wystąpienie „ważnych powodów” uzasadniających odstąpienie od zasady równości udziałów;
- różny stopień przyczyniania się małżonków do powstania majątku wspólnego.
Przesłanka ważnych powodów
Ustawodawca nie wyjaśnia co należy rozumieć pod pojęciem „ważnych powodów”, w związku z czym należy odwoływać się do poglądów orzecznictwa. W postanowieniu z 21.11.2002 r. (III CKN 1018/00) SN zdefiniował ważne powody jako okoliczności, które oceniane z punktu widzenia zasad współżycia społecznego sprzeciwiają się przyznaniu jednemu z małżonków korzyści z tej części majątku wspólnego, do której powstania ten małżonek nie przyczynił się. Sąd Najwyższy wskazał ponadto, że ocena ważnych powodów ma nie tylko aspekt majątkowy, ale również etyczny, co wyraża się w konieczności dokonywania ich oceny przy uwzględnieniu zasad współżycia społecznego.
Z powyższego wynika, że o istnieniu ważnych powodów przesądzać będzie zawsze całokształt okoliczności danej, konkretnej sprawy. W piśmiennictwie jako przykłady ważnych powodów wymienia się natomiast m.in. porzucenie rodziny przez jednego z małżonków, alkoholizm, uzależnienie od hazardu powodujące uporczywe zaniedbywanie obowiązków względem rodziny, długotrwałą separację faktyczną małżonków, podczas której gospodarują oni w sposób oddzielny, całkowite nieprzyczynianie się do gromadzenia majątku z winy danego małżonka. Nie będzie zatem stanowić ważnego powodu sytuacja, gdy małżonek nie przyczynia się do powstawania majątku z przyczyn od siebie obiektywnie niezależnych, np. z powodu długotrwałej choroby. Co także istotne, przy ustalaniu ważnych powodów nie bierze się pod uwagę winy w rozkładzie pożycia małżeńskiego. Wina odnosi się wyłącznie do kwestii związanych z przyczynianiem się do powstawania majątku małżeńskiego.
Przesłanka różnego stopnia przyczyniania się do powstania majątku
Przesłankę tę jest nieco łatwiej zdefiniować. W piśmiennictwie zaznaczono, że przez przyczynienie się do powstania majątku wspólnego należy rozumieć całokształt starań każdego z małżonków o założoną przez nich rodzinę i zaspokojenie jej potrzeb, a więc nie tylko wysokość zarobków czy innych dochodów osiąganych przez każdego z nich, lecz także i to, jaki użytek czynią oni z tych dochodów, czy gospodarują nimi należycie i nie trwonią ich w sposób lekkomyślny. Poza tym o stopniu przyczynienia się każdego z małżonków świadczą nie tylko osiągnięcia czysto ekonomiczne, lecz także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym (vide: Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. prof. dr hab. Krzysztof Pietrzykowski, Rok: 2018, Wydanie: 5). Wskazać zatem należy, że w dosyć często występującej sytuacji, polegającej na tym, że tylko jeden z małżonków oddaje się pracy zawodowej, podczas gdy drugi z nich zajmuje się prowadzeniem gospodarstwa domowego i wychowywaniem dzieci, ustalenie nierównych udziałów będzie z zasady wykluczone.
Jak wynika z powyższego, o nierównym stopniu przyczyniania się do powstania majątku nie przesądzają względy jedynie czysto rachunkowe. Istotne są rzeczywiście podejmowane działania i starania ukierunkowane na dobro założonej przez małżonków rodziny. Warto ponadto podkreślić, że sama tylko dysproporcja w wysokości zarobków małżonków, również nie stanowi wystarczającej podstawy ku stwierdzeniu, że małżonek zarabiający mniej przyczynia się w mniejszym stopniu do powiększania majątku wspólnego, jeżeli tylko małżonek ten wykorzystuje w sposób optymalny posiadane wykształcenie, wiedzę i doświadczenie zawodowe.
Kto orzeka o nierównych udziałach?
O nierównych udziałach orzeka sąd w postępowaniu o podział majątku wspólnego. W orzecznictwie dopuszczono jednakże możliwość wytoczenia osobnego procesu w tym przedmiocie, tj. złożenie pozwu z żądaniem ustalenia nierównych udziałów jeszcze przed wszczęciem sprawy o podział majątku wspólnego.
Interesuje cię jakiś temat z zakresu prawa rozwodowego lub rodzinnego? Chcesz przeczytać o nim artykuł? Zostaw nam komentarz lub napisz o tym w wiadomości prywatnej, a my postaramy się opisać interesujące Cię zagadnienie.
Ilustracja: pixabay.com, by mohamed_hassan
Dodaj komentarz