Kodeks rodzinny i opiekuńczy, wśród przepisów dotyczących ustania małżeństwa reguluje nie tylko instytucję rozwodu, ale także m.in. kwestię wpływu uznania jednego z małżonków za zmarłego na zawarte małżeństwo. Najogólniej rzecz ujmując, w takim przypadku przyjmuje się, że małżeństwo małżonka uznanego za zmarłego ustało. Jednakże od jakiego dokładnie momentu możemy mówić, że małżeństwo przestało istnieć? Czy po uznaniu za zmarłego drugi z małżonków może zawrzeć nowy związek małżeński? Co się dzieje w sytuacji, gdy po zawarciu nowego związku małżeńskiego okaże się, że małżonek uznany za zmarłego jednak żyje? Odpowiedzi na te pytania przedstawiamy w dzisiejszym artykule.
Czym jest instytucja uznania za zmarłego?
Instytucja uznania za zmarłego została uregulowana w Kodeksie cywilnym. Zgodnie z nim, uznana za zmarłą może być osoba, która zaginęła, a zatem nie ma pewności, czy żyje czy też zmarła, pod warunkiem jednak, że od momentu, w którym według znanych wiadomości osoba ta jeszcze żyła upłynęło co najmniej 10 lat (dokładniej mówiąc, termin ten jest liczony od końca roku kalendarzowego, w którym według znanych informacji dana osoba jeszcze żyła). Uznanie za zmarłego następuje w formie orzeczenia sądu. W takim wypadku Sąd zobowiązany jest do wskazania w swoim postanowieniu domniemanej daty śmierci. Przyjmuje się, że osoba zmarła w chwili wskazanej w przedmiotowym orzeczeniu.
Jaki jest wpływ uznania jednego z małżonków za zmarłego na zawarte małżeństwo?
Artykuł 55 § 1 KRO przewiduje, iż w razie uznania jednego z małżonków za zmarłego domniemywa się, że małżeństwo ustało z chwilą, która w orzeczeniu o uznaniu tego małżonka za zmarłego została oznaczona jako chwila jego śmierci. Zasadniczym skutkiem wspomnianej regulacji jest zatem przyjęcie domniemania, że małżeństwo dotychczasowe przestało istnieć, a co za tym idzie po wydaniu orzeczenia o uznaniu osoby zaginionej za zmarłą jej dotychczasowy małżonek może zawrzeć nowe małżeństwo. W uzasadnieniu uchwały z dnia 28.10.2004 r. (III CZP 56/04) Sąd Najwyższy trafnie wskazał, że domniemanie ustanowione w art. 55 § 1 KRO wyraża się zniesieniem względem małżonka, który nie został uznany za zmarłego, zakazu zawierania drugiego małżeństwa. Oznacza to, że tylko małżonek w stosunku, do którego nie zostało wydane postanowienie o uznaniu za zmarłego może zawrzeć nowy związek małżeński. Natomiast gdyby okazało się, że drugi małżonek został niesłusznie uznany za zmarłego (a zatem faktycznie pozostaje przy życiu) małżonek ten nie może skutecznie powoływać się na takie wadliwe postanowienie oraz zawrzeć nowego małżeństwa.
Co się stanie, gdy okaże się, że małżonek uznany za zmarłego jednak żyje?
Na gruncie prawa rodzinnego spore trudności pojawiają się, jeśli okaże się, że małżonek uznany za zmarłego żyje. W takiej sytuacji, jeżeli drugi z małżonków nie zawarł w międzyczasie nowego małżeństwa, przestaje obowiązywać wynikające z art. 55 § 1 KRO domniemanie ustania małżeństwa. Oznacza to, że strony są związane dotychczasowym małżeństwem bez potrzeby składania ponownych oświadczeń o jego zawarciu.
W sytuacji natomiast gdyby po uznaniu za zmarłego, współmałżonek osoby uznanej za zmarłą zawarł nowy związek małżeński, w takim wypadku ustawodawca przyznaje ochronę prawną temu nowemu małżeństwu. Zgodnie bowiem z art. 55 § 2 KRO, jeżeli po uznaniu jednego z małżonków za zmarłego drugi małżonek zawarł nowy związek małżeński, związek ten nie może być unieważniony z tego powodu, że małżonek uznany za zmarłego żyje albo że jego śmierć nastąpiła w innej chwili aniżeli chwila oznaczona w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego. W związku z przedmiotową regulacją w orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwaliło się stanowisko, w świetle którego jeżeli zgodnie z art. 55 § 2 KRO dotychczasowy małżonek osoby uznanej za zmarłą ważnie zawarł nowe małżeństwo, a następnie uchylono postanowienie o uznaniu za zmarłego, to z chwilą zawarcia nowego małżeństwa ustało z mocy prawa małżeństwo wcześniejsze.
Jednakże co równie ważne, ochrona nowego związku małżeńskiego nie ma zastosowania, jeżeli w chwili zawarcia tego nowego związku strony wiedziały, że małżonek uznany za zmarłego pozostaje przy życiu (innymi słowy jeżeli strony nowego związku działały w złej wierze, będąc świadome, że postanowienie o uznaniu za zmarłego jest wadliwe). Wówczas dotychczasowe małżeństwo pozostaje w mocy, a nowe małżeństwo może zostać unieważnione jako bigamiczne na zasadach określonych w art. 13 KRO.
Interesuje cię jakiś temat z zakresu prawa rozwodowego lub rodzinnego? Chcesz przeczytać o nim artykuł? Zostaw nam komentarz lub napisz o tym w wiadomości prywatnej, a my postaramy się opisać interesujące Cię zagadnienie.
Ilustracja: pixabay.com, by Pexels
Dodaj komentarz